Filosofenportret: Desiderius Erasmus: Van een ‘ongelukje’ tot wijsgeer

Erasmus Universiteit, Erasmus ziekenhuis, Erasmus brug, Erasmus metrolijn en een Erasmus standbeeld. Het klinkt bekend in de oren, maar wie is Erasmus eigenlijk? Vaak hebben jongeren geen idee wie de naamgever is van deze infrastructuur. Dit jaar is Rotterdam de Europese Jongerenhoofdstad. Hét moment om deze bekende man onder de aandacht te brengen.

Om jongeren met de Rotterdamse wijsgeer Desiderius Erasmus op een laagdrempelige wijze kennis te laten maken, heeft Erasmus Universiteit Rotterdam het eerste stripverhaal over Erasmus afgelopen maart uitgebracht. ‘Een stripverhaal over de grote denker mag niet alleen leuk zijn, maar moet ook historisch gezien tot in de puntjes kloppen’, zegt een woordvoerster van de Rotterdamse universiteit. ‘Een stripverhaal is volgens ons de ideale manier om kort en helder een beeld te schetsen van Erasmus en het belang van zijn ideeën. Zijn gedachten zijn nog steeds actueel.’ Het stripverhaal ‘Erasmus in Europa’ is nu te koop bij boekhandels voor 3.95 euro.

Erasmus overlijdt in 1536. Hij gaat de geschiedenis als humanistisch denker met vooral zijn wijze lessen over de beschaving. De Maasstad eert Erasmus op diverse manieren. Naast een ziekenhuis, brug en universiteit werd Rotterdam een standbeeld rijker in 1549. Deze standbeeld staat inmiddels op het Grotekerkplein. Vorig jaar werd een kenniscentrum geopend: het Erasmushuis.

Rotterdam of Gouda?
Desiderius Erasmus werd op 28 oktober 1466, 1467 óf 1469 geboren. Over de geboorteplaats is er weinig zeker. Volgens sommigen was dit Rotterdam, volgens anderen was het Gouda. De verwarring draait onder andere om een bekend houten borstbeeld waarop staat: Goudae conceptus, Roterodami natus. In het Latijns betekent dit: in Gouda verwerkt; in Rotterdam geboren. De vader van Erasmus was een priester in Gouda en zijn moeder was zijn huishoudster. Men vermoedt dat zij haar zwangerschap waarschijnlijk in Rotterdam heeft doorgebracht om ‘het ongelukje’ te verbergen.

Kritische geest
Na drie jaar in Rotterdam te hebben gewoond, vertrok Erasmus naar Gouda. Hij begint met zijn reizen door heel Europa in 1493. Tussen 1500 en 1502 publiceert hij de Adagia, spreekwoorden van klassieke wijsgeren én van zichzelf. In 1509 volgt de befaamde Lof der Zotheid. Hierdoor is Erasmus zeer bekend gebleven. In de Lof der Zotheid en de Enchiridion zet hij zijn ideeën over wat christendom werkelijk voor de mens zou moeten betekenen uiteen. De Lof der Zotheid is een satire op allerlei misstanden van zijn tijd, waarin hij allerlei dingen zegt die Erasmus zelf - van de Kerk - eigenlijk niet mocht zeggen. In 1516 schrijft hij De Opvoeding van de Christenprins. Hierna werd Erasmus wereldberoemd, al werd zijn boodschap soms slecht begrepen. Het is vooral zijn kritische geest die ons ook nu nog kristalhelder de weg kan wijzen.

Eigen Public Relations
Erasmus was niet alleen de grootste geleerde van zijn tijd, hij dacht ook zorgvuldig na over zijn imago op lange termijn. Hij liet zich veelvuldig portretteren. Daarvoor trok hij de beste kunstenaars aan: Quinten Massys, Hans Holbein, Albrecht Dürer. De portretten gebruikte hij als dank voor begunstigers en ter promotie van zichzelf. Op die manier kreeg hij greep op de manier waarop mensen hem zouden herinneren vanaf het moment dat ‘God hem tot zich zou roepen’, zoals hij het zelf omschreef. Bij zijn brieven aan vrienden en vorsten voegde Erasmus vaak een portret als geschenk. Mede daardoor werd hij zelf een beroemdheid en werd het Erasmusportret een geliefd onderwerp bij schilders.

'Het geheim van Erasmus'
Maurits Tompot, voorzitter van het Erasmus Genootschap, schreef samen met Ines van Bokhoven een boek over zijn idool. 'Het geheim van Erasmus'. Volgens Tompot is het beeld dat van Erasmus bestaat niet volledig. Soms zelfs compleet verkeerd. ‘Ik hoorde dat iemand zei dat Erasmus de architect van die brug in Rotterdam was. En ook binnen mijn kerk wordt hij soms gezien als een humanist.’ Volgens Tompot zit het anders in elkaar. ‘Hij was niet van god los. Hij wilde juist naar de bron terug. En als een wetenschapper zocht hij zijn hele leven bibliotheken af naar de oudste teksten om zo het foutloze Nieuwe Testament te maken. Op vele punten kijkt Tompot naar de facetten van Erasmus’ leven. ‘Hij was een moedig mannetje, jarenlang afgeschreven als studeerkamerfilosoof. We moeten hem zien als een wereldburger, zoals hij dat zelf deed. Dit jaar wordt hopelijk zijn apotheose.’

Erasmus schreef ooit: ‘Iedereen heeft recht op de juiste opvoeding en goed onderwijs - dit is een bron van deugd en liefde.’ In het kader van Rotterdam de Europese Jongerenhoofdstad 2009, kunnen de jongeren in ieder geval dit jaar onderwezen worden over Desiderius Erasmus, een wijsgeer die in verschillende Europese landen zijn sporen heeft nagelaten.